METRYKA LITEWSKA

KSIĘGA WPISÓW NR 131
Opracował: Andrzej Rachuba

Wydawnictwo DiG
Instytut Historii PAN
Warszawa 2001
ISBN 83-7181-192-8

Prezentowana księga Metryki Litewskiej powstała w wyniku działalności kancelarii mniejszej Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1656-1662, czyli w okresie pełnienia urzędu podkanclerzego przez Kazimierza Leona Sapiehę (6 III 1645-19 I 1656), Krzysztofa Zygmunta Paca (nominat na podkanclerstwo od ok. 16 VIII 1656 do 2 III 1658) i Aleksandra Krzysztofa Naruszewicza (marzec 1658-21 VI 1668). W rzeczywistości jednak w księdze tej znajdują się też wpisy dokumentów wydanych w latach 1654-1655, a na dodatek tytuł informuje nas, iż księga sporządzona została przez regenta kancelarii Szymona Wojciecha Młynieckiego za podkanclerstwa Naruszewicza. Wyjaśnieniem może tu być tylko sposób powstania tej księgi, którą Młyniecki, po objęciu w 1658 r. funkcji regenta, spisał z będących w jego dyspozycji materiałów z okresu po śmierci Kazimierza Leona Sapiehy, a które nie weszły w skład innych ksiąg. I tak, nie licząc błędnego datowania (7 przypadków) na lata 1654-1655 i dokumentów bez podpisu pisarza (2 przypadki), mamy dla 1654 r. z podpisem jako pisarzy: Aleksandra Naruszewicza — trzy dokumenty, Jana Mikołaja Stankiewicza — dwa, Andrzeja Kazimierza Zawiszy —jeden i nieistniejącego Aleksandra Judyckiego — jeden; zaś dla 1655 r. odpowiednio: Stankiewicza — pięć, Naruszewicza : Jana Krzysztofa Dowgiałły Zawiszy — po dwa, a jeden podpisany przez podkanclerzego Sapiehę. W sumie jest to margines całości księgi, zawierającej w so-bic 1114 skopiowanych tekstów dokumentów wydanych z kancelarii mniejszej. Gros materiału odnosi się rzeczywiście do lat 1656-1660 i pochodzi z kancelarii aż 7 pisarzy wielkich, bardzo nierówno jednak reprezentowanych, co, oczywiście, jest odzwierciedleniem związków nieformalnych istniejących między nimi a podkanclerzami oraz ich obecności na dworze królewskim. Widoczne są tu zresztą bardzo interesujące zależności. I tak w 1656 r. dokumenty podpisywali czterej pisarze: Aleksander Naruszewicz (62), co tłumaczy się jego silnymi powiązaniami z kancelarią mniejszą za Sapiehy i objęciem następnie podkanclerstwa, Jan Dowgiałło Zawisza (46) i Jan Mikołaj Stankiewicz (41), a zdecydowanie już mniej Andrzej Kazimierz Zawisza (10). W 1657 r. sytuacja zdecydowanie uległa zmianie, po części zresztą z przyczyn naturalnych. Śmierć Stankiewicza i awans Dowgiałły Zawiszy na biskupa wileńskiego spowodowały, że zdecydowanie dominuje w ilości podpisanych dokumentów Naruszewicz (112), dużo mniej reprezentowany jest nowy pisarz Walerian Stanisław Judycki (53), a jedynie śladowo Stankiewicz (9) i Zawisza (7). Ten ostatni w ogóle odznaczał się bardzo małą aktywnością w wypełnianiu urzędowych zadań przez cały omawiany okres, co nawet dziwi, biorąc pod uwagę powiązania jego rodziny z Sapiehami. Następny rok, 1658, znowu przynosi spore zmiany w obsłudze kancelarii mniejszej przez pisarzy. Przejście w marcu t. r. Naruszewicza na podkanclerstwo spowodowało, że do tej chwili podpisał on jedynie 17 dokumentów, za to prymat pierwszeństwa zdecydowanie objął Judycki (145), mocno wszedł też na tutejszą scenę Cyprian Paweł Brzostowski (98), dotąd silnie związany z kancelarią wielką, a jedynie zaznaczyli swe funkcje Andrzej Kotowicz (11), bardzo aktywny w pracach dla kanclerza Paca oraz Zawisza (4). Tak ukształtowany obraz utrzymał się w 1659 r., z tą zmianą, że to Brzostowski (78) wyprzedził Judyckiego (60), a Zawisza (2) i Kotowicz (1) tylko zaistnieli epizodycznie. Silna obecność Brzostowskiego może być tłumaczona jego krótkotrwałym związkiem z fakcją sapieżyńską, której ważnym członkiem był podkanclerzy Naruszewicz. Gdy bowiem najprawdopodobniej na przełomie 1659 i 1660 r., przeszedł on do obozu dworskiego i związał się z jego litewskim przywódcą — kanclerzem Pacem, to natychmiast zniknął też niemal z kart ksiąg kancelarii mniejszej, co widać wyraźnie w zapisach z 1660 r. (4). W tej sytuacji dominującą pozycję objął z powrotem Judycki (47), a na drugie miejsce nieoczekiwanie wysunął się Kotowicz (27), też z natury swych związków z dworem silnie obecny w kancelarii wielkiej. Zawisza tym razem w ogóle nie podpisał żadnego dokumentu. W 1661 r. Brzostowski znowu jest obecny i to na zdecydowanie pierwszej pozycji (66), daleko za nim idą Judycki (28), Kotowicz (17) i nadzwyczaj aktywny Zawisza (13). Ostatni rok objęty omawianą przez nas księgą — 1662, jest reprezentowany bardzo szczątkowo, więc na podpisanych przez pisarzy wielkich 22 dokumentach nazwiska Judyckiego i Brzostowskiego figurują tyle samo razy. Oczywiście, należy zwrócić uwagę, że kilkadziesiąt dokumentów nie jest podpisanych, że jeszcze więcej podpisał sam podkanclerzy Naruszewicz, co było zgodne z praktyką kancelaryjną i prawem, że wiele podpisali sekretarze królewscy, zwłaszcza iż odnośnie do spraw inflanckich zasadą było, że dokument podpisywało dwóch sekretarzy — jeden z kancelarii koronnej, a drugi z litewskiej (w Księdze Wpisów nr 131 przeważnie występuje tylko koronny); wreszcie kilka nie posiada dat lub są one błędne.

W obecnej postaci Księga Wpisów nr 131 powstała jednak dopiero w wiele lat po zawartych w jej tytule datach i to jest drugi powód takiego jej ostatecznego kształtu. Miał na to bowiem wpływ następca Młynieckiego na stanowisku regenta kancelarii mniejszej — Andrzej Kazimierz Ossowski, który też oprawił księgę w 1676 r. Jego działalność dokumentuje nie tylko odpowiedni wpis na początku księgi, lecz i papier, na którym teksty zostały skopiowane. Jego znaki wodne wskazują na posługiwanie się przez kancelarie papierem produkcji z lat 1660-16741, przy czym mamy tu do czynienia z różnymi papierniami, funkcjonującymi nie tylko w Wielkim Księstwie, lecz i w Koronie Polskiej. Niestety, stan zachowania księgi nie pozwala w pełni i dokładnie rozszyfrować znaków wodnych, by zestawić ich komplet i wskazać na proweniencję w oparciu o dzieło Laucevićiusa2.
Księga oprawiona jest w skórę, na szczycie umieszczona została (w XIX w.) czerwona naklejka ze złotym napisem: записи //вел.княж. лит.// N° 131 //1654-1662. Na wewnętrznej okładce, jak we wszystkich bodaj księgach, przyklejona jest kartka z napisem: STANISLAUS AUGUSTUS REX // HAEC // MAGNI DUCATUS LITUANIAE // ACTA PUBLICA // VICISSITUDINE TEMPORUM // DISPERSA COLLIGIT // LACERA INNOVARI // CORROSA TRANSCRIBI // ATQUE EX LOCO SOUALLIDO // IN CONCLAVI AEDIUM REIPUBLICAE COLLOCARI // PROYIDENTA AC BENE-FICENTA SUA // FECIT // A. D. M. DCC. LXXXVI. // CANCELLARIATU // ALEXANDRI PRINCIPIS SAPIEHA // PROCANCELLARIATU // JOACHIMI COMITIS CHREPTOWICZ // CURA ET LABORE // ADAMI NARUSZEWICZ // MAGNI DUCATUS LITUANIAE NOTARII //

Papier ma wymiary 29 x 18 cm. Pierwsze dwie strony są puste, następnie mamy stronę tytułową, na czwartej informację o działalności regenta Ossowskiego, a strony od 5 do 85 zajmuje „Indeks spraw" poszczególnych lat, przy czym każdy rok ma umieszczoną z lewej strony numerację od l, a z prawej — numer strony, na której dany wpis się znajduje. Dopiero od 87 strony zaczynają się wpisy dokumentów, przy czym sporządzone są one wieloma rękami, przeważnie bardzo starannym, czytelnym pismem.

Zasady wydania. Tekst księgi Metryki Litewskiej wydany został w zgodnie z zasadami Instrukcji wydawniczej dla źródeł nowożytnych...3 z modyfikacjami stosowanymi w poprzednich tomach, które mają na celu maksymalne uproszczenie procedur, oszczędność miejsca, zachowanie wartości przekazu przy jednoczesnym jego uwspółcześnieniu. Brak polskiej instrukcji dla edycji tekstów cyrylickich zmusił nas do zastosowania zasad opracowanych swego czasu przez kolegów rosyjskich specjalnie dla potrzeb Metryki Litewskiej4, które, co prawda, nie w pełni odnoszą się do rzeczywistości Rzeczypospolitej i stosowanych w polskim edytorstwie klasyfikacji dokumentów, lecz w zasadzie nadają się do zastosowania przy oddaniu przekazu źródła. Nie widząc sensu w wydaniu Księgi Wpisów nr 131 in extenso, gdyż większość tekstów dokumentów to formularze, w różnych układach powtarzające się i nie zawierające żadnych ważnych informacji, postanowiliśmy prawie w każdym przypadku ograniczyć się do regestru lub ekscerptu, niekiedy bardzo szerokiego. Dla pokazania rodzajów owych formularzy odnoszących się do nadań dóbr, urzędów świeckich i kościelnych, przytaczamy jednak w pełni pierwszy raz występujące tego typu dokumenty. Wszystkie dokumenty mają regestry w takim języku, w jakim zostały sporządzone.

Wbrew istniejącym od dawna i powszechnie stosowanym zasadom wydawania tego typu źródeł nie zastosowaliśmy jednak poprzedzania tekstu (regestru, ekscerptu) tytułem, gdyż z jednej strony zbyt wiele zapisów byłoby dublowaniem ich, a zastosowanie nagłówków jedynie dla dłuższych dokumentów nie wydawało się nam słuszne. W oryginalnej księdze wszystkie wpisane dokumenty mają tytuły sporządzone przez pisarzy, ale wydaliśmy je w formie oddzielnej na końcu tekstu, jako rodzaj aneksu, gdyż zawierają na tyle interesujące informacje, że warte są wydania, pozwalają też lepiej poznać zasady funkcjonowania kancelarii. Nie chcieliśmy jednak podawać ich w nagłówkach (choć niekiedy odwoływaliśmy się do nich), gdyż nie spełniały wszystkich warunków, a ponadto zdarzają się w nich zupełnie błędne informacje, nie odpowiadające tekstom zapowiadanych dokumentów. Niemniej jednak każdy zapis teksu należy czytać wraz z odpowiadającym danemu numerowi tytułem w ich wykazie. W sumie każdy zapis ma własny numer, następnie idzie miejsce wydania dokumentu i data w układzie rok — miesiąc — dzień, przekaz tekstu z wyróżnieniem fragmentów źródłowych od regestrowych (kursywa), który kończy informacja o podpisanym pod dokumentem pisarzu (inicjały). Pod tekstem zamieszczone są dane o stronach, na których znajduje się ów zapis w Księdze Wpisów, znanym oryginale lub kopiach, regestrach, wreszcie o ewentualnej wcześniejszej edycji i wykorzystaniu danej informacji w literaturze.

Każda z jednostek zaopatrzona jest w przypisy tekstowe i rzeczowe, ale właściwe objaśnienie występujących w tekstach osób daje dopiero rozszerzony indeks. Oczywiście, istnieje też indeks nazw geograficznych — oba odsyłają do numerów, a nie stron.
___________

1 E. Laucevičius, Popierius Lituvoje XV-XVIII a. Atlasas, Vilnius 1967, nr 110, 591, 629, 702, 2644.
2 Ibidem
3 Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku, pod red. K. Lepszego, Wrocław 1953.
4 Metodičeskije rekomendacii po izdaniu i opisaniu Litovskoju metriki, sostavitieli: A. L. Choroškievič, S. M. Kaštanov, Vilnius 1985.


WYKAZ SKRÓTÓW Terminów i nazw
 

Wykaz inicjałów oznaczających pisarzy wielkich litewskich:
A. K. - Andrzej Kotowicz
A. K. Z.- Andrzej Kazimierz Zawisza
A. N. - Aleksander Naruszewicz
C. P. B. -Cyprian Paweł Brzostowski
J. D. Z. - Jan Dowgiałło Zawisza
J. M. S. - Jan Mikołaj Stankiewicz
W. S. J. - Walerian Stanisław Judycki

METRYKAa PRZYWILEJÓW I RÓŻNYCH SPRAW ZA PANOWANIA NAJ[J]AŚNIEJSZEGO JANA KAZIMIERZA, KRÓLA POLSKIEGO, WIELKIEGO K[SIĄŻĘ]CIA LITEWSKIEGO, RUSKIEGO, PRUSKIEGO, ŻMUDZKIEGO, MAZOWIECKIEGO, INFLANTSKIEGO, SMOLEŃSKIEGO, SIEWIERSKIEGO, CZERNIHOWSKIEGO, A SZWEDSKIEGO, GOTTSKIEGO, WANDALSKIEGO DZIEDZICZNEGO KRÓLA,
a za sprawą jw. jmp. Aleksandra Naruszewicza, podkanclerzego WKsL, lidzkiego, luboszańskiego, miedzialskiego [s], pieniańskiego etc. starosty, przez wieleb. jm. ks. Symona Wojciecha Młynieckiego, kanonika wileńskiego, regenta kancellaryjej mniejszej WKsL od roku 1656 do roku 1662 sporządzona. [s. II] Ode mnie, Andrzeja Kazimierza na Ossowie Ossowskiego, regenta kancelaryji WKsL, kantora, prałata wileńskiego, proboszcza bialskiego i onikstańskiego [s] do tego porządku i oprawy przywiedziona anno 1676b.
______________

a Przy inicjale (M) rysunek Pogoni z lewej strony i herbu Wadwicz (Naruszewicza) pod.
b Dalej (s. III-XLIV) idzie Indeks spraw od roku 1654 do 1662


POCZĄTEK SPRAW DO METRYK WKsL W ROKU 1658

1. Lwów, 1656.03.12. Oznajmujemy tym listem naszym, komu to wiedzieć należy, iż my, jako najwyższy sierot wszytkich w państwach nam od Boga powierzonych opiekun, pilne staranie mając, aby zeszłego Jana Karola Rostowskiego, marszałka kowieńskiego syn pozostały Leo Rostowski, spłodzony z ur. Eufrozyną Zawiszanką, w dziecinnych leciech będący, miał dobre wychowanie, tego wszytkiego zachowanie, co nań po rodzicu spadło, przy matce zostając i w dobrach ziemskich żadnego uszczerbku nie ponosił, ponieważ niektórzy znaczniejsi, w testamencie pomienieni, opiekunowie z tego świata poschodzili, a drudzy, lubo to pokrewni, dla barzo szczupłych swych substancyj trzymać, a zatym ani podołać tej opiece podług praw WKsL nie mogą, tedy my, za pokorną supliką matki pozostałego sieroty, dzieciny jeszcze, naznaczamy i przydajemy za opiekunów wielm. Krzysztofa na Baksztach Zawiszę, marszałka w. WKsL i ur. Kazimierza Białozora, podstolego upitskiego, Stanisława Oziembłowskiego, czesznika kowieńskiego, żądając, aby pomienieni opiekunowie pilno dojrzeli, jakoby substancyja tego sieroty wcale mu dochowana była i we wszytkim porozumiewając się z sobą, jako się dobrym opiekunom godzi, sprawili. (— —) A. K. Z. s. 1-2
2. Lwów, 1656a.03.1. Oznajmujemy — —. Respektując na to, iż w zamku naszym brzesckim żadnego porządku nie było i armata, która w tym zamku była, wniwecz się obróciła, przykładem inszych naszych zamków pogranicznych usta[no]wiliśmy Jana Hieronima Żabę horodniczym zaniku naszego brzesckiego i na wychowanie onemu przywilejem naszym konferowaliśmy włók ośm pustych, to jest włók 4 we wsi Małyszewiczach, a drugie włók 4 we wsi Kobylanach, ze wszytkiemi przynależnościami we trzech poletkach. Który przywilej, że podczas ekspedycyjej moskiewskiej, która się pod Brześciem odprawowała1, zginął, a że ten ur. Żaba w wielu ekspedycyjach wojennych wiernie i życzliwie przy boku .....
...
36. Warszawa, 1658.02.28. Ur. Hrehoremu Stankiewiczowi, ciwunowi gondyńskiemu, wiernie nam miłemu, łaska nasza królewska.
(——) Przełożono nam jest imieniem wielm. Mikołaja Korfa, wojewody wendeńskiego, iż wierność wasza uprosiwszy sobie u nas przywilej po ur. a~a, jakoby miał on partibus nieprzyjaciela naszego i Rzpltej adhaerere, na dobra prawu dożywotnemu podległe, od wielm. wojewody pomienionemu ur. Viguntowi w administracyją puszczone, nazwane wsi Sugireje1 i Karęgi, w Ks. [Żmudzkim] leżące, one violento modo zajachałeś i dotąd, nic nie dbając na upominalny list wielm. podskarbiego w. i hetmana polnego WKsL2, one trzymasz, i nadto list od nas do wielm. wojewody wendeńskiego upominalny, pod datą w Krakowie, dnia 18 Septembris w r. 1657, ad małe narrata, in praeiudicium prawa wielm. wojewody wendeńskiego otrzymawszy, wyż rzeczonych dóbr, violenter et nullo jurę zabranych, onemu restituere nie chcesz. Co jako nasb słusznie afficere musi, tak chcemy mieć po wierności w[aszej] i rozkazujemy, abyś wierność twoja te zabrane niesłusznie dobra zarazem wielm. wojewodzie wendeńskiemu restytuował i tak na przywileju naszym, na którym trzeba było prawnie, a nie violenter do possessyjej tych dóbr przychodzić, nie sadził się, jako też i upominalnego listu od nas w tej sprawie ad male narrata otrzymanego, który tym reskryptem naszym kassujemy, in subsidium sobie nie brał. A jeżeli wierność twoją co do tych dóbr za przywilejem naszym pretendujesz, abyś nie violenter, ale jurę mediante u sądu należnego tak z ur. Vigantem, jako i wielm. wojewodą wendeńskim postąpił. (— —) C. P. B.
s. 39
________
a-a Okienko na nazwisko.
b T: nasz
1 Raczej Sugince lub Sugincy (zob. nr 45).
2 Wincenty Korwin Gosiewski.
...
127. Kraków, 1657.09.16. Nadanie ur. Aleksandrowi Skórce wiosek Hłazów i Dymów w pow. starodubowskim, w trakcie poczapowskim leżących, prawem lennym w dożywocie [ss] po zmarłych ur. Stankiewiczach, z obowiązkiem płacenia corocznej donatywy na aparat wojenny. A. N.
s. 134-135
...
128. Warszawa, 1657.09.28. Ur. Pawłowi Witkowskiemu, żołnierzowi lit. dobra Dokszwalakis w pow. ejragolskim na Żmudzi, awłóka l gruntua końcem od rz. Dubisty, miedzy gruntami szlacheckiemi Miszka piowna1, po śmierci ur. Mikołaja Stankiewicza, pisarza WKsL. A. N.
s. 135-136
________
aa Tak w N
1 Termin niejasny — może chodzi o nazwisko Piown ? Pioun ?
...
195. Warszawa, 1658.03.15. Pozwolenie ur. Eufrozynie Bilewiczównie Stankiewiczowej, pisarzowej WKsL na cesję wsi Skrebiny, Posile alias Koniuchy i Szlikiea w pow. kowieńskim b-b. C. P. B.
s. 212-213
________
a Też Szlikiew, a w N Slikiew
b-b Okienko na nazwisko
...
354. Warszawa, 1658.03.12. Pozwolenie ur. Izabelli Halszce Buchowieckiej Karpiowej, marszałkowej wołkowyskiej na zrzeczenie się prawa do wsi Rewiatycze i Sobole, w woj. brzeskim, na rzecz ur. Mikołaja Kazimierza i Justyny Stankiewiczówny Naruszewiczów.

C. P. B.
s. 398-399
...
760. b. m., 1655a. Ur. Gabrielowi Sipowiczowi, cześnikowi żmudzkiemu, który nie tylko in toga dobro pospolite absąque ullo rerum priuatarum zawżdy promowowal respectu, ale też in sago eundem ku ojczyźnie abunde oświadczył zelum, gdy z obywatelami Ks. Żmojdzkiego z jarzma szwedzkiej wybijając się niewoli równie z najpierwszemi do spólnego upadłej ojczyzny pośpieszył ratunku, sam osobą swoją z chorągwiami kozacką i drugą pieszych ludzi, własnym kosztem zaciągnionemi, zdrowie swoje — — odważywszy załogi nieprzyjacielskie na różnych miejscach odważnie znosił, — — po zejściu z tego świata ur. Aleksandra Andrzeja Radzimińskiego, ciwuna szowdowskiego, podkomorzego Żmojdzkiego — — urząd ciwuństwa szowdowskiego [b z siołami Szowdele, Łajwyszki, Syrutajcie, Bakszty, Naruszajcie alias Traksedy nazwanej, z 10 włók sianożętnych między siołami Kłaby a Bakszty leżących, w osobliwym ograniczeniu będących, z dawna do ciwuństwa szowdowskiego należących, z dworem, folwarkiemb], także i wsi Guble, Girwajniec, Trumpajnie, Szwenty i Ałkupie nazwane, w Ks. Żmojdzkim leżące, które przedtym osobnym prawem chodziły, teraz one do ciwuństwa szowdowskiego inkorporowawszy pomienionemu — — i małżonce onego ur. Halscze [s] Stankiewiczównie in solidum dać — — umyśliliśmy.d
s. 891-892
________
a Brak daty dziennej i miesięcznej, lat panowania polskiego i szwedzkiego; z pewnością jednak nie jest to rok 1655.
bb Fragment dołączony przez wydawcę z dalszej części dokumentu; tu bylo: i włość do niego należąca
c Dalej: Girwajcie
d Brak podpisu pisarza.
...
807. Warszawa, 1660.06.18. (— —) W miłościwym baczeniu mając zasługi ur. Adama Narbuta, podstarościego naszego lidzkiego, które on nam przy dotrzymanej wierze i cnocie wrodzonej podczas teraźniejszego w państwach naszych zamieszania wyświadczył, iż nie uwodząc się żadnemi bogatemi cara moskiewskiego1 obietnicami przy dostojeństwie majestatu naszego opponował się — —, umyśliliśmy małżonce" jego ur. Zofijej Bobińskiej prawo dożywotne, przy dożywociu jego, na Ajciuciewiczach i Zapolu w pow. mozyrskim leżącemi, — — konferować. W. S. J.
s. 956-957
_________
a T: małżonie
1 Aleksy Michajlowicz.
...
808. Warszawa, 1660.06.15. Konsens ur. Adamowi Narbutowi i żonie jego Zofii Babińskiej [s] na cesję dóbr Szedziuny i Smorluny w woj. trockim ur. Apolonowi Słowikowi i Zofii Bychowcównie małżonkom.
W. S. J.
s. 955-956
...
809. Warszawa, 1660. a-a10. Moratorium od płacenia długów na 3 lata ur. Adamowi Narbutowi, podstarościemu lidzkiemu, ponieważ on podczas teraźniejszej z wiarołomnym nieprzyjacielem Moskwicinem wojny, jedne majętności swoje przez ogień i miecz ich, drugie przez spustoszenie i zabranie dostatków wiele stracił, i dla dotrzymania nam — — wiary w wielkie zaszed[ł]szy długi żadną miarą kredytorom swym bez ostatniego upadku ujście się nie może. W. S. J.
s. 958-960
________
a-a Brak nazwy miesiącu (okienko).
...
881.1661.06.07. — — stanąwszy u ksiąg kancellaryjej naszej mniejszej WKsL ur. Jan Zienowicz, marszałek oszmiański, starosta kiernowski list swój rezygnacyjny opieki nad bratem, ur. Januszem Zienowiczem, in personam ur. Stanisława Zenowicza [s], podsędka wiłkomirskiego dobrowolnie przyznał — —, który słowo w słowo wpisując tak się w sobie ma:
Ja, Jan Zenowicz — —, czynię wiadomo tą atestacyją moją, iż się zrzekam opieki, która na mię spadła nad bratem moim, panem Januszem Zenowiczem, synem g. p. jmp. Jerzego Zenowicza, starosty opeskiego, stryja mego. Która tutoria lubo iure naturali et ciuili mnie przynależy, jednak nie chcąc tego na się brać ciężaru, iż penitus one rezygnuję, tedy jmp. Stanisław Zenowicz, podsędek wiłkomierski, leśniczy wilkiski [s], rodzony mój, jako najbliższy po mnie do tej opieki, ma tak ipsum pupillum, jako i omnia onego bona w swej mieć opiece. W czym jeżeliby kto chciał onemu prepedire, tedy iure dochodzić tej tutoryi mocen będzie — —. Pisań w Poszeszupiu r. 1660, m-ca Januarii 2 dnia. U tego listu przy pieczęciach podpisy rąk takowe są: Jan Zenowicz, marszałek oszmiański. Ustnie proszony pieczętarz do tego listu od osoby zwyż mianowanej — Jan Narbut, pisarz ziemski lidzki. Proszony pieczętarz do tego listu od osoby wyż mianowanej — Adam Narbut, podstarości pow. lidzkiego. Ustnie proszony pieczętarz do tej atestacyjej ręką swą podpisuję — Jan Władysław Worłowski.
Który to list za prośbą ur. Jana Zenowicza — — do ksiąg naszych przyjąć i stronie potrzebującej ekstraktem pod pieczęcią naszą mniejszą WKsL wydać rozkazaliśmy.
Przyznanie tej rezygnacji nastąpilo 4 czerwca A. N., podkanclerzy.
s. 1071-1073
...
1053. Dołhinów, 1661.11.01. Ur. Cyprianowi Pawłowi Brzostowskiemu, referendarzowi i pisarzowi WKsL oraz żonie jego Racheli Barbarze z Rajec po śmierci ur. Eufrozyny Bielewiczówny, przedtem Stankiewiczowej, pisarzowej WKsL, a potem Kierdejowej, wojskiej witkomierskiej, dobra dożywotne ciwuństwa ejragolskiego z miasteczkiem Ejragolą, w Ks. Żmudzkim leżące, ponieważ tytuł ciwuństwa ejragolskiego ur. Stankiewiczowi1, synowcowi swemu zeszły ur. Stankiewicz, pisarz WKsL2 cedował. Jerzy Michał Bieniecki, kustosz wileński, regent kancelarii w. WKsL.
s. 1390-1392
__________
1 Michał Eustachy Stankiewicz.
2 Jan Mikołaj Stankiewicz.
...
1065. Warszawa, 1661.07.30. Dobra lenne wieczyste derewnie Szurynowo, Kalinowa, Kozłowo, w których ma być włók 20, po śmierci ur. Hieronima i Macieja Puciatów Rusinowskich ur. Janowi Stankiewiczowi, horodniczemu mścislawskiemu, który wprzód za żywota ś. p. króla Władysława IV w szejnowskiej1 moskiewskiej i innych z różnemi państwa naszego discydentami, i rebellizantami stale oddawał, a potym za szczęśliwego panowania majestatu naszego, za nastąpieniem po wtóre wiarołomnego Moskwicina przy dotrzymaniu statecznym wiary i życzliwości swojej, na zamku mścisławskim będąc gubernatorem, w gwałtownym po kilkakroć wytrzymanym szturmie, gdy był wzięty do Stolice moskiewskiej i tam przez lat półtrzecia ciężkie dla dostojeństwa majestatu naszego i całości ojczyzny ucierpiał więzienie, a nie dając się przecie uwodzić żadnym tego pana faworom i obietnicom, i na swoje nie respektując in hostico zostawione substancyje, zaraz po wyjściu z więzienia do wojska WKsL pod regiment jw. Pawła Sapiehy, wojewody wileńskiego, hetmana naszego WKsL udawszy się, z tymże nieustraszonym animuszem i nieodmienną życzliwością, wiarą aż do tego czasu — — oddaje usługi. (— —) C. P. B.
s. 1410-1412
__________
Chodzi o Michaiła Szeina, rosyjskiego wodza oblegającego Smoleńsk w lalach 1632-1634, który zmuszony był ostatecznie sam skapitulować wobec armii Władysława IV.
...
1074. Warszawa, 1661.06.30. Ur. Maciejowi Stankiewiczowi Skuratowi, za zasługi w różnych ekspedycyjach wojennych szwedzkich, folwarczek Malatycze w pow. lidzkim po śmierci ur. Jakuba Wyszkowskiego, cześnika lidzkiego. C. P. B.
s. 1426
...
1094. 1662.10.16. Zeznanie przez ur. Michała Eustachego Stankiewicza i Katarzynę Chrzczonowiczównę, małżonków listu sprzedażnego na rzecz ur. Stanisława Wincentego Ordy, instygatora WKsL o następującej treści:
Ja, Michał Eustachy Stankiewicz, ciwun ejragolski i ja, Katarzyna Chrzczonowiczówna, małżonkowie, ziemianie JKM w WKsL, w różnych województwach i powiatach osiedli, jedna osoba za obiedwie, a obiedwie za jedną rozumiejąc i poczytając, czynimy wiadomo tym listem, zapisem dobrowolnym, donosząc do wiadomości kożdemu potrzebującemu zeznawamy, iż co ja, ciwun ejragolski majętność nazwaną Korzyść i z folwarkiem Peteszą, w woj. wileńskim leżącą, nabytą wieczystym prawem, u sądu ziemi Ks. Żmudzkiego w r. 1659, na rokach trzykrólskich, przed sądem ziemskim żmudzkim przyznaną, od jmp. Władysława Wojny i od małżonki [jm.], jejmp. Felicjanny Bielkiewiczówny, za summę moją własną do rąk ichm. daną, tj. za zł 25 tyś. kupiłem był, którą ja majętność ze wszytkimi cyrkumferencyjami, tak jako się w sobie za pierwszych possessorów miała, mając w spokojnej possessyji, a będąc potrzebnym summy pieniędzy na wypłacenie długów moich, tak samemu jmp. instygatorowi winnych, jako i drugich, zaciągnionych, tę majętność moją nazwaną Korzyść z folwarkiem Peteszą na wieczne i nieodzowne czasy jmp. Stanisławowi Wincentemu Ordzie, instygatorowi WKsL i sekretarzowi JKM przedałem, i przedaję za takowąż summę 25 tyś. zł, która nas do rąk własnych doszła w gotowej i odliczonej summie, z której oddania i spełna odliczenia kwituję. Jakoż tę majętność cum omni titulo— — na osobę jmp. instygatora WKsL wlewam i tę majętność — — z miasteczkiem, ze wsiami — — wiecznym prawem pus[z]czamy, — — równo z datą tego listu naszego w moc, w dzierżenie wiecznością przez jenerałów podajemy tę majętność i z miejscem, gdzie budynki były dworne, folwarkowe, gumienne, z zbożem zasianym i w gumnie złożonym — —, teraz przez nieprzyjaciela spustoszałą — —.A my, małżonkowie sami przez się, ani przez żadne osoby subordynowane w tę majętność wstępować się nie mamy pod zapłaceniem zaręki 25 tyś. i nagrodzeniem szkód słownie mianowanych — —, [z ewikcją] na wszelkie majętności nasze w pow. oszmiańskim i w Ks. Żmudzkim będące — —. Pisan w Wilnie, dnia 11 oktobra r. p. 1662. U tego listu — — podpisy rąk temi słowy: Michał Eustachy Stankiewicz, ciwun ejragolski. Ustnie proszony pieczętarz do tego zapisu od wyż pomienionych osób — od jmp. ciwuna ejragolskiego i samej jejm. jako pisma nieumiejętnej — przy pieczęci mej — Samuel Kmicic, chorąży orszański, płk JKM. Proszony pieczętarz — — Jerzy Władysław Michałkiewicz, pod[czaszy] rzeczycki. Ustnie proszony pieczętarz — — Jan Malcher Billewicz, cześnik kowieński, sędzia grodzki Ks. Żmudzkiego, m. p. Proszony pieczętarz— — Michał Jan Hołownia, m. p. (— —) A. N., podkanclerzy.
s. 1456-1459
K:LVIA, SA 2, k. 415-416v.
...
1114. Warszawa, 1655.07.14.1 Przeniesienie posiadanego przez ur. Władysława Chaleckiego, strażnika WKsL starostwa molczadzkiego z prawa dożywotnego na ziemskie wieczyste*.
s. 1488-1489
__________
a Brak podpisu pisarza.
1 Data błędna (winno być 1661 r.), choć panowania polskiego i szwedzkiego VIII r.
Uwaga! Tekst jak w nr. 1025 (tam podane odmianki).

Opracowanie zawiera indeksy: Spis Tytułów, łącznie 1114 pozycji , Indeks Osób i Indeks Geograficzny. Całość zawarta na 532 stronach.
Nakład 500 egz.

Wypis z Indeksu Osób:

Stankiewicz Hrehory †. 2 II 1676, podczaszy żmudzki 29 XI 1635, ciwun gondyński 25 I 1649 — 36
Stankiewicz Jan † po 1667, horodniczy mścislawski już 1654— 1065
Stankiewicz Jan Mikołaj † a. 25 V 1657, dworz. JKM, pisarz z. żmudzki 1622, ciwun ejragolski 24 III 1635, pisarz w. lit. 17 VIII 1653 — 5,6,11, 42, 43, 45, 50,51,75,76,78-81,99, 100, 110, 111, 122, 124, 128, 135, 137, 179, 203, 225, 229, 241, 257, 284, 308, 320-322, 341, 348, 355, 366, 367, 373, 376, 381, 452, 463, 473, 474, 479, 511, 521, 535, 670, 781, 874, 885, 893, 910, 1053, 1110
Stankiewicz Michał Eustachy † 1680, dworz. pokojowy JKM, łowczy kowieński już 1652, sędzia gr. żmudzki 1653-1659?, ciwun ejragolski już 1658, podkomorzy żmudzki już 1671 — 1053, 1094
Stankiewiczowa Eufrozyna Billewiczówna (Bilewiczówna) zob. Kierdejowa
Stankiewiczowa Katarzyna z Chrzczonowiczów † po 1670, podkomorzanka parnawska, ż. Michała Eustachego — 1094
Stankiewiczowie — 127
Stankiewiczówna Elżbieta (Halszka) zob. Sipowiczowa
Stankiewiczówna Justyna zob. Naruszewiczowa
Stankiewicz Skurat Maciej, żołnierz — 1074

Dzięki zapobiegliwości Pań z Biblioteki Publicznej w Kętrzynie, na podstawie egzemplarza udostępnionego przez Bibliotekę Narodową w Warszawie, opracowano: dnia 14 grudnia 2005 roku.